Bệnh sa sút trí tuệ ở người cao tuổi: Nguyên nhân, dấu hiệu, điều trị

Sa sút trí tuệ ở người cao tuổi ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần và thể chất của người bệnh. Vậy nguyên nhân gây bệnh sa sút trí tuệ ở người cao tuổi là gì, dấu hiệu nhận biết sa sút trí tuệ ở người già ra sao?

Bệnh sa sút trí tuệ ở người cao tuổi là gì?

Sa sút trí tuệ ở người cao tuổi là hội chứng gây suy giảm về trí nhớ, khả năng tư duy, suy nghĩ và thực hiện những hoạt động thường ngày ở người lớn tuổi. Bệnh ảnh hưởng tiêu cực đến thể chất, tâm lý của người bệnh, đòi hỏi kịp thời can thiệp, kiểm soát tích cực và sự quan tâm chăm sóc của người thân trong gia đình. (1)

Mặc dù bệnh thường xảy ra ở người cao tuổi nhưng nguyên nhân không hoàn toàn do quá trình lão hóa thông thường. Sa sút trí tuệ có thể là hậu quả của các tình trạng bệnh lý như Alzheimer (chiếm khoảng 60 - 70%); tăng huyết áp, béo phì, đái tháo đường, huyết áp thấp, tăng mỡ máu, nhồi máu não đa ổ; trầm cảm, thói quen dùng chất kích thích và/hoặc uống rượu hay do yếu tố di truyền gia đình có người bị sa sút trí tuệ. (2)

Dấu hiệu sa sút trí tuệ ở người già

Bệnh sa sút trí tuệ ở người cao tuổi tác động đến mỗi người bệnh theo các cách khác nhau. Điều này còn tùy thuộc vào những yếu tố ảnh hưởng và tính cách của người bệnh. Những triệu chứng có liên quan đến chứng sa sút trí tuệ nói chung và sa sút trí tuệ ở người già nói riêng có thể được nhận biết thông qua ba giai đoạn:

1. Giai đoạn đầu

Ở giai đoạn này, những triệu chứng phổ biến như hay quên, cảm thấy lạc lõng dù ở nơi quen thuộc, không nhớ rõ thời gian, ngày tháng, khó tập trung… rất dễ bị bỏ qua do nhầm lẫn với tình trạng đãng trí thông thường.

2. Giai đoạn giữa

Khi chứng sa sút trí tuệ người già tiến triển đến giai đoạn giữa, các triệu chứng biểu hiện rõ ràng hơn như: cảm thấy lạc lõng ngay khi ở trong nhà, không nhớ tên mọi người hoặc sự kiện gần đây, giao tiếp khó khăn, hay đi lang thang, cần được hỗ trợ trong việc chăm sóc bản thân, lặp đi lặp lại một câu hỏi…

3. Giai đoạn cuối

Người bệnh sa sút trí tuệ giai đoạn cuối gần như phải sống phụ thuộc vào gia đình hoặc người chăm sóc. Những biểu hiện của giai đoạn này bao gồm: rối loạn trí nhớ nghiêm trọng, khó nhận ra người thân/bạn bè, không biết địa điểm/thời gian, gặp khó khăn khi đi bộ, lệ thuộc vào sự chăm sóc của người thân nhiều hơn, thường xuyên gây hấn, bị kích động, trầm cảm, hoang tưởng…

Nguyên nhân gây sa sút trí tuệ ở người cao tuổi

Bệnh sa sút trí tuệ ở người già xảy ra do tổn thương hoặc mất kết nối giữa các tế bào thần kinh. Bệnh sa sút trí tuệ thường được phân nhóm dựa trên các đặc điểm chung của bệnh như protein, các protein lắng đọng trong não hoặc vùng não đã bị tác động… Theo đó, bệnh sa sút trí tuệ thường được chia thành hai loại:

1. Sa sút trí tuệ do thoái hóa thần kinh

Sa sút trí tuệ do thoái hóa thần kinh (hay sa sút trí tuệ tiến triển) được phân chia thành nhiều loại, tương ứng với từng nguyên nhân cụ thể: (3)

• Bệnh Alzheimer: Đây là nguyên nhân gây ra chứng sa sút trí tuệ phổ biến nhất. Người bệnh Alzheimer có các mảng amyloid (là các đám protein - gọi là beta-amyloid tích tụ) và những búi sợi tơ thần kinh bên trong não. Các khối này phá hỏng những tế bào thần kinh mạnh khỏe và các mối kết nối tế bào thần kinh.
• Sa sút trí tuệ do bệnh mạch máu: Đây loại bệnh sa sút trí tuệ phổ biến sau Alzheimer, xảy ra do các mạch cung cấp máu cho não bị tổn thương. Tổn thương mạch máu có thể dẫn đến chứng đột quỵ hoặc khiến não bị tác động theo các cách khác nhau (như làm hỏng các sợi thần kinh tạo chất trắng của não).
• Sa sút trí tuệ thể Lewy: Các khối protein bất thường (trông giống như quả bóng) hình thành bên trong não dẫn đến chứng sa sút trí tuệ. Đây cũng là một thể sa sút trí tuệ thường gặp.
• Sa sút trí tuệ vùng trán: Bệnh xảy ra do sự thoái hóa (phân hủy) của những tế bào thần kinh hoặc do sự suy giảm kết nối của tế bào thần kinh tại thùy thái dương và thùy trán gây ra.
• Sa sút trí tuệ hỗn hợp: Nguyên nhân có thể do mắc cùng lúc nhiều loại bệnh, chẳng hạn như bị sa sút trí tuệ mạch máu cùng với bệnh Alzheimer.
• Bệnh Huntington (bệnh múa giật): Đột biến gen khiến một số tế bào thần kinh trong tủy sống và não bị thải loại.
• Chấn thương sọ não (TBI): Tình trạng này thường xảy ra do người bệnh bị chấn thương đầu. Tùy vào vùng não đã bị tổn thương, tình trạng chấn thương sọ não có thể khiến người bệnh đối mặt với các triệu chứng sa sút trí tuệ khác nhau. Những triệu chứng có thể không xuất hiện ngay sau khi người bệnh bị chấn thương mà sau nhiều năm mới bộc phát.
• Dịch bệnh Creutzfeldt-Jakob (bệnh bò điên): Đây là dạng rối loạn não hiếm gặp, thường xuất hiện ở những đối tượng không có nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ. Bệnh có thể xảy ra do các protein lây nhiễm (prion bị lắng đọng) hoặc di truyền hoặc lây truyền khi ghép giác mạc của người bệnh sang người lành.
• Bệnh Parkinson: Nhiều người mắc bệnh Parkinson phát triển những triệu chứng sa sút trí tuệ hay còn gọi là bệnh Parkinson sa sút trí tuệ. (4)

2. Sa sút trí tuệ không do thoái hóa thần kinh

Sa sút trí tuệ ở người cao tuổi cũng có thể là loại sa sút trí tuệ không do thoái hóa thần kinh. Một số nguyên nhân gây ra chứng bệnh này có thể bao gồm:

• Rối loạn miễn dịch và nhiễm trùng: Biểu hiện giống bệnh sa sút trí tuệ có thể là do sốt hoặc những tác dụng phụ xảy ra khi cơ thể chống lại tình trạng nhiễm trùng. Bệnh đa xơ cứng và những tình trạng khác do hệ thống miễn dịch tấn công vào các tế bào thần kinh cũng có thể gây bệnh sa sút trí tuệ người già.
• Những vấn đề về sự trao đổi chất và bất thường nội tiết: Người gặp vấn đề về tuyến giáp, bị hạ đường huyết, có quá nhiều hoặc quá ít canxi/natri, gặp vấn đề trong việc hấp thụ vitamin B12 có thể phát triển những triệu chứng giống sa sút trí tuệ.
• Thiếu oxy: Chứng sa sút trí tuệ cũng có thể xảy ra khi các mô cơ quan không nhận không đủ oxy như bệnh ngưng thở khi ngủ mức độ nặng, đau tim, hen suyễn, ngộ độc khí carbon monoxide…
• Thiếu hụt chất dinh dưỡng: Tình trạng bị mất nước, thiếu hụt đồng, vitamin B1, B6, B12, vitamin E trong khẩu phần ăn uống có thể dẫn đến các triệu chứng giống sa sút trí tuệ.
• Tác dụng phụ của thuốc: Tác dụng phụ của một số loại thuốc, tình trạng cơ thể phản ứng với thuốc, tương tác của một vài loại thuốc có thể dẫn đến các triệu chứng giống sa sút trí tuệ.
• Máu tụ dưới màng cứng: Tình trạng chảy máu giữa bề mặt não và lớp phủ trên não thường xảy ra ở người cao tuổi khi bị té ngã, có thể gây ra các biểu hiện giống sa sút trí tuệ.
• Nhiễm độc: Tiếp xúc với thuốc trừ sâu, kim loại nặng, uống rượu mạnh, sử dụng chất kích thích có thể gây ra những triệu chứng sa sút trí tuệ.
• U não: Các khối u não có thể làm tổn thương các tế bào thần kinh, gây sa sút trí tuệ.
• Não úng thủy bình thường: Bệnh xảy ra do các tâm thất trong não mở rộng, có thể dẫn đến những vấn đề khi di chuyển, gây sa sút trí tuệ…

Sa sút trí tuệ ở người lớn tuổi có nguy hiểm không?

Bệnh sa sút trí tuệ ở người cao tuổi nếu không được chữa trị để ngăn bệnh tiến triển thì có thể dẫn đến các biến chứng hay hệ lụy nguy hiểm, thậm chí tiềm ẩn nguy cơ gây tử vong, cụ thể như sau:

• Suy nhược, thiếu dinh dưỡng: Nhiều người bệnh sa sút trí tuệ rơi vào tình trạng lười ăn/bỏ ăn do bị mất phản xạ nhai, nuốt. Tình trạng này khiến cơ thể bị suy dinh dưỡng/thiếu hụt dưỡng chất, càng làm cho chứng sa sút trí tuệ thêm nặng, gây suy giảm tuổi thọ của người bệnh.
• Viêm phổi: Chứng khó nuốt do mắc bệnh sa sút trí tuệ làm tăng nguy cơ mắc nghẹn hoặc hút thức ăn vào trong phổi, có thể dẫn đến tình trạng tắc thở, viêm phổi.
• Không thể tự chăm sóc cho bản thân: Nếu chứng sa sút trí tuệ ở người lớn tuổi tiến triển, người bệnh không thể sinh hoạt như bình thường; không tự uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ khi không có sự hỗ trợ của người thân.
• Mất an toàn: Người lớn tuổi bị sa sút trí tuệ có thể gặp tình huống mất an toàn khi nấu ăn, lái xe, đi bộ một mình…
• Tử vong: Chứng sa sút trí tuệ ở người cao tuổi giai đoạn cuối có thể dẫn đến tình trạng nhiễm trùng, khiến người bệnh hôn mê, thậm chí tử vong.

Cách chẩn đoán bệnh sa sút trí tuệ ở người lớn tuổi

Hiện chưa có phương pháp chẩn đoán đặc hiệu chính xác hội chứng bị sa sút trí tuệ. Bác sĩ sẽ chẩn đoán dựa trên bệnh sử, thăm khám thực thể, kết quả các xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh, những thay đổi trong suy nghĩ, hành vi… Qua đó, bác sĩ có thể chẩn đoán một người bị sa sút trí tuệ ở mức độ nào. Tuy nhiên, việc xác định chính xác loại sa sút trí tuệ mà người bệnh mắc phải sẽ khó khăn hơn. Điều này còn tùy thuộc vào triệu chứng, sự thay đổi não bộ của từng loại sa sút trí tuệ, xem xét có tình trạng chồng chéo bệnh lên nhau.

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chẩn đoán chứng sa sút trí tuệ nói chung hay sa sút trí tuệ ở người cao tuổi nói riêng nhưng không xác định rõ loại bệnh sa sút trí tuệ. Bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh thực hiện một số bài kiểm tra, xét nghiệm, kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh để đưa ra chẩn đoán, bao gồm:

• Kiểm tra nhận thức và tâm lý thần kinh: Các bài kiểm tra này giúp bác sĩ đánh giá tư duy của người bệnh. Một số bài kiểm tra giúp đo lường kỹ năng tư duy, ví dụ như trí nhớ, khả năng lý luận, định hướng, phán đoán, chú ý, sử dụng ngôn ngữ.
• Đánh giá thần kinh: Người bệnh có thể được bác sĩ đánh giá về trí nhớ, kỹ năng ngôn ngữ, nhận thức thị giác, khả năng chú ý, chuyển động, kỹ năng giải quyết vấn đề, giữ thăng bằng, giác quan, phản xạ…
• Kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh: Bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh chụp CT/MRI để kiểm tra bằng chứng về tình trạng đột quỵ, có khối u, chảy máu hoặc tích tụ chất lỏng trong não (não úng thủy). Người bệnh cũng có thể được chỉ định chụp PET (kỹ thuật hiển thị những mô hình hoạt động của não) để xác định liệu protein là đám rối TAU hay mảng (amyloid-beta) - đặc của bệnh Alzheimer đã tích tụ trong não hay chưa…
• Xét nghiệm liên quan: Xét nghiệm máu đơn giản có thể giúp xác định những vấn đề về mặt thể chất có thể tác động đến chức năng của não (ví dụ như, cơ thể có quá ít vitamin B12 hoặc tuyến giáp hoạt động kém). Kiểm tra dịch tủy sống đôi khi cũng được chỉ định để phát hiện tình trạng viêm, nhiễm trùng hoặc dấu hiệu của một số bệnh thoái hóa.
• Đánh giá tâm thần: Chuyên gia về sức khỏe tâm thần có thể xác định xem liệu chứng trầm cảm hoặc những tình trạng sức khỏe tâm thần khác có góp phần dẫn đến những triệu chứng mà người bệnh đang gặp hay không.

Ngay khi có dấu hiệu nghi bị sa sút trí tuệ, người bệnh cần đến cơ sở y tế uy tín thăm khám như Khoa Thần kinh, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh. Nơi đây cung cấp dịch vụ thăm khám, chữa trị hiệu quả các bệnh lý Thần kinh, bao gồm cả bệnh sa sút trí tuệ, được nhiều người bệnh tin tưởng lựa chọn. Khoa Thần kinh quy tụ đội ngũ bác sĩ dày dặn kinh nghiệm, giỏi chuyên môn, áp dụng các kỹ thuật kiểm tra, đánh giá (test) hiện đại, được trang bị nhiều máy móc chuyên dụng tân tiến như máy chụp cộng hưởng từ thế hệ mới 1,5 - 3 tesla, máy chụp cắt lớp vi tính 768 lát cắt, máy chụp cắt lớp vi tính 1975 lát cắt đồng bộ chính hãng duy nhất tại Việt Nam, máy điện não vi tính EEG-1200K…

Cách khắc phục tình trạng sa sút trí tuệ cho người cao tuổi

Sa sút trí tuệ ở người cao tuổi là tình trạng bệnh hiện chưa có cách điều trị khỏi hoàn toàn hay đảo ngược được quá trình tiến triển của bệnh. Tuy nhiên, nếu phát hiện sớm, bác sĩ có thể chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây bệnh và quản lý chúng tốt hơn bằng cách điều trị triệu chứng, giúp người thân chủ động hơn trong việc chăm sóc, kiểm soát bệnh.

Để giúp cải thiện các triệu chứng sa sút trí tuệ, bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh dùng các thuốc liên quan (như thuốc ức chế cholinesterase, memantine…), áp dụng các liệu pháp (như trị liệu nghề nghiệp, thay đổi môi trường, thực hiện nhiệm vụ đơn giản hơn…). Người bệnh cũng nên tăng cường giao tiếp, tập thể dục, tham gia các hoạt động yêu thích, thiết lập thói quen ngủ khoa học, áp dụng chế độ dinh dưỡng cân đối, ngưng hút thuốc, uống rượu, ghi chú những điều cần nhớ trong ngày, nghe nhạc êm dịu… để hỗ trợ cải thiện triệu chứng sa sút trí tuệ.

Chăm sóc người cao tuổi bị sa sút trí tuệ

Khi chăm sóc người cao tuổi bị sa sút trí tuệ, người thân cần chăm sóc kỹ lưỡng, đảm bảo người bệnh uống thuốc đầy đủ, đúng liều.

• Ở giai đoạn đầu của bệnh sa sút trí tuệ, bạn cần tiếp xúc thân cận, gần gũi hơn với người bệnh.
• Ở giai đoạn giữa, cần gợi mở kí ức, nhắc nhở người bệnh các công việc cần làm. Hỗ trợ người bệnh thực hiện những công việc đơn giản như ăn uống, di chuyển, cùng nấu ăn, đưa người bệnh ra khỏi không gian quen thuộc…
• Ở giai đoạn cuối, cần chăm sóc, giám sát người bệnh liên tục để tránh xảy ra các sự cố đáng tiếc.

Có thể phòng ngừa tình trạng sa sút trí tuệ ở người già không?

Dưới đây là một số phương pháp giúp phòng ngừa chứng sa sút trí tuệ ở người cao tuổi:

• Rèn luyện trí não: Thực hiện những hoạt động kích thích tinh thần, chẳng hạn như giải câu đố, đọc sách… nhằm trì hoãn sự khởi phát của bệnh sa sút trí tuệ.
• Hoạt động thể chất và tương tác xã hội: Người bệnh nên luyện tập thể dục tối thiểu 150 phút/tuần và hạn chế ngồi lâu nhằm trì hoãn sự khởi phát của bệnh.
• Không dùng chất kích thích/thuốc lá: Uống rượu bia và hút thuốc lá làm gia tăng nguy cơ bị sa sút trí tuệ, mắc bệnh tim mạch.
• Bổ sung vitamin: Hàm lượng vitamin D trong máu thấp làm gia tăng nguy cơ bị bệnh Alzheimer cũng như các dạng sa sút trí tuệ khác. Mỗi người nên chủ động bổ sung vitamin D qua thực phẩm như hải sản, sữa, trứng… hoặc viên uống bổ sung (theo chỉ dẫn của bác sĩ). Vitamin B, C cũng hữu ích trong việc ngăn ngừa bệnh sa sút trí tuệ.
• Quản lý những yếu tố nguy cơ tim mạch: Bệnh tiểu đường, tăng huyết áp không được kiểm soát tốt có thể tiềm ẩn nguy cơ gây đột quỵ não - một trong những tác nhân dẫn đến chứng sa sút trí tuệ mạch máu. Mọi người nên chủ động điều trị, quản lý bệnh tăng huyết áp, tiểu đường, cholesterol cao từ sớm (nếu mắc phải).
• Duy trì khẩu phần ăn uống khoa học: Chế độ dinh dưỡng giàu rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, chứa axit béo omega-3 có thể giúp làm giảm nguy cơ bị sa sút trí tuệ.
• Đảm bảo giấc ngủ chất lượng: Ngủ ngon và đủ 8 tiếng mỗi đêm giúp trí não, hệ thần kinh khỏe mạnh, làm giảm nguy cơ bị sa sút trí tuệ.

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Bệnh sa sút trí tuệ ở người cao tuổi có thể khiến sức khỏe người bệnh bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Ngay khi gặp triệu chứng nghi bị sa sút trí tuệ, người bệnh cần đến cơ sở y tế uy tín có chuyên khoa thần kinh thăm khám càng sớm càng tốt.